Türk musikisi ses icrası üzerinde (yeni) İstanbul Radyosu'nun (1949-1968) rolü

Official URL: https://akmb.gov.tr/wp-content/uploads/2025/02/turk-muzik-kulturunde.pdf

Radyo ile müziğin –birbirinden ayrı düşünülmesinin neredeyse imkânsız olduğu- bir birlikteliği, herhalde yadsınamaz bir olgudur. Resmi radyoların yayına başlamasından önce, ilk radyo yayını denemesi sırasında keman sololarının dinletildiği bir tecrübe izlenmiş, radyo bir anlamda yayın hayatına müzikle başlamış, sonrasında da müzik radyo yayınlarının en temel öğelerinden biri olmayı sürdürmüştür. Bu seyir, dünya radyoları için böyle olduğu gibi, esasen Türkiye radyoları için de geçerlidir. Bununla beraber, bu ikisi arasında, doğalarından neşet eden bir çatışma alanını da ortaya koymak gerekir. Radyo, “tek yönlü” bir iletişim aracı olarak, ele aldığı her “konuyu” bir biçimde dinleyicisine “dikte etmeye” eğilimli bir dinamiğe sahiptir. Öyle ya da böyle, “sunduğu malzemeyi, o malzeme üzerinde oynama-değiştirme imkânı olmayan bir kitleye iletmeyi öngören” bir yapıyı içerir. Hâlbuki müzik, kendi iç dinamikleri olan, besteci-icracı-dinleyici unsurlarının tamamının gelişim-dönüşüme müdahil olduğu ve bunun sosyal değişimlerle de beslendiği, devingen bir yapıya sahiptir. Bu açıdan, bir karar merciin belirlediği bir formu ya da normu “olduğu gibi” kabullenmeye yatkın değildir. Bu noktada da, çatışmaya açıktır. Nitekim 1927’de yayın hayatına başlayan Türkiye radyolarında da, radyo ile musiki arasında bu “gerilimin” izlerini sürmek olasıdır. İlk iki radyo deneyiminden sonra, 1949’da kurulan ve televizyonun yayın hayatına başladığı 1968 tarihine kadar oldukça etkin bir konumu bulunan Yeni İstanbul Radyosu’nun genelde musiki, özelde ses icracılığı üzerinde nasıl bir rolü söz konusudur? İşte bu bildiride, Radyo’nun söz konusu dönemde uygulamaya aldığı bazı kararların ses icrası üzerindeki etkileri masaya yatırılarak bu belirleyici faaliyetlerin bir değerlendirilmesi yapılacak, tüm bu uygulamaların sonucu ses icrası adına ortaya çıkan tablo analitik bir biçimde ele alınmaya çalışılacaktır.