18.yüzyıl 'Erbâb-ı merak mecmuaları' ve Osmanlı mecmua yazarlığında dönüşüm

Official URL: https://dergipark.org.tr/tr/pub/ceride/issue/91050/1545195

Osmanlı okuryazarlığı, yazılı dünyaya dahil olan yeni sosyal gruplarla ve bu grupların getirdiği yeni okuma ve yazma pratikleriyle 18.yüzyılda önemli bir dönüşüme uğramıştır. Osmanlı çalışmalarında kendine önemli bir yer bulmaya başlayan bu argümana bir katkı olarak bu çalışma, bu dönemde yeni tip bir mecmuanın münferit bir tür olarak yaygınlık kazandığını tartışır. Bu mecmua tipindeki en belirgin özellik, yazarlarının kişisel hayatlarından, çevrelerinden ve düşüncelerinden daha fazla beslenerek adeta birer ben-anlatısına dönüşmeleridir. Hatta, tek bir kişi tarafından yazılan ve günümüze bir ya da birkaç nüsha halinde intikal eden bu mecmualar, yazarları hakkındaki yegâne bilgi kaynağıdırlar. Bu çalışmada incelenen üç örnek –Dâyezâde Mustafa’nın (1700/1-1753?) Selimiye Risalesi, Süleyman Fâik’in (1783-1838) Mecmua’sı ve Saraybosnalı Molla Mustafa’nın (1731/2-1809) Rûznâme’si— mimari monograf, kişisel mecmua ve rûznâme (vâkıât, vefeyât) olmak üzere üç farklı türe uzanmaktadır. Buna rağmen, kâtip, kethüda, muhasebeci gibi memur-yazarlar tarafından yazılmaları, anlaşılır dil ve gündelik bir üsluba sahip olmaları, güncel gerçeklikle dolu bir içeriğe sahip olmaları ve okur kitlesi olarak kendi arkadaş çevrelerine ya da ortak meraklara sahip kişilere seslenmeleri gibi ortak özelliklere sahiptirler. Bu çalışmada, bu üç mecmuanın farklılaşan ve ortaklaşan özelliklerine dair örnekler sunularak Osmanlı mecmua okuryazarlığının 18.yüzyıldaki dönüşümüne ışık tutmaları hedeflenmektedir.