Muhalif bir aydın olarak Adalet Ağaoğlu'nun eleştiri ve özeleştiri aracı: Fatma İnayet

Fatma İnayet, Adalet Ağaoğlu’nun nüfus kağıdında yazan adıdır. Babası “Fatma” adını koymuş, ebesi kulağına “İnayet” adını okumuştur. Annesi ise bu iki adı da sevmediği için kızına “Adalet” demiştir. Nüfus cüzdanı geç çıkan Adalet ise nüfustaki adının Fatma İnayet olduğunu okula başladığında öğrenir. Yıllar sonra da nüfustaki bu resmi adlandırmayı mahkeme kararı ile değiştirir. Ancak “Fatma İnayet”e veda etmez. Özellikle otobiyografik metinlerinde, anılarında “Fatma İnayet”in belirişi muhalif bir yazar olan Adalet Ağaoğlu’nun eleştiri ve özeleştiri yapmasını mümkün kılar. Bir yanıyla “Fatma İnayet” kurgusal bir karakter gibi belirir öte yandan belirli bir yaşa kadar yazarın devlet nezdinde, kayıtlarda “gerçek” adı Fatma İnayet’tir. Adeta yazara ait kendisinin –yine belirli bir yaşa kadar- bilmediği bir gerçekliği yansıtır. Yazar bu çelişkili durumu yazınında bir imkâna dönüştürmüştür. Birinci kuşak cumhuriyet kadının yazgısı gelenekselliğin ve aydınlanmacı modernizmin cinsiyetçi kalıplarıyla şekillenmektir. “Fatma İnayet” ise bu kalıplar doğrultusunda yazarın ciddi, ağırbaşlı, düzeyli, nazik duruşuna rağmen –gerekli durumlarda- belirebilen cesur, fütursuz, dalgacı, açıksözlü, kavgacı bir alt benliktir. Fatma İnayet’in keskin eleştirelliği özellikle aydın kimliğinin temel bir parçası olarak ortaya çıkar. Ancak bu eleştirelliğin ötesinde samimi bir muhalif aydın olmanın gerekliliği olan “özeleştiri”yi gerçekleştirebildiği için “Fatma İnayet”in belirişi çok önemlidir. “Fatma İnayet” yazarın kendisine bir ayna tutarken aynı zamanda Adalet Ağaoğlu’nun modernleşme sürecinin getirdiği sancıları da görünür kılmasının bir aracı olmuştur. Bu çalışmada Adalet Ağaoğlu’nun eserlerinde “Fatma İnayet”in eleştiri ve özeleştiri aracı olarak belirmesinin sağladığı edebi, siyasi ve toplumsal imkânlar incelenecektir. Temel olarak yazarın otobiyografik metinlerinde yazarla diyalog halinde beliren “Fatma İnayet”in Adalet Ağaoğlu’nun muhalif aydın kimliği üzerindeki etkisinin izi sürülecektir.