Kükürt beslenmesinin, buğdayda (Triticum turgidum, Poaceae) vejetatif dönemde çinko absorpsiyonu ve taşınmasına etkilerinin araştırılması

Amaç: Çinko (Zn), tüm organizmalar için mutlak gerekli bir mikro elementtir. Özellikle tahıl kökenli gıdalarla beslenmenin yaygın olduğu toplumlarda gözlenen Zn eksikliği önemli sağlık sorunlarını tetiklemektedir. Önceki çalışmalar Zn eksikliğini gidermek için en uygun ve sürdürülebilir yöntemin tahıl tanesindeki mevcut Zn miktarının arttırılması olduğuna işaret etmektedir. Farklı gübreleme teknikleri ve ıslah çalışmaları sonucunda Zn ile zenginleştirilmiş tahılların eldesi, insan ve hayvanlarda Zn eksikliğini gidermede çok önemli bir adım olacaktır. Son yıllarda yürütülen çalışmalarda Zn’nun bitkilerce alımında ve taşınmasında azot ve kükürt (S) gibi diğer besin elementlerinin önemine dikkat çekilmektedir. Ayrıca Triticum turgidum gibi yabani kökenli buğdayların modern buğdaylara göre bünyesinde daha çok Zn biriktirdiği öne sürülmektedir. Bu çalışmada yabani ve modern buğday genotiplerinde vejetatif dönemde kükürt (S) beslenmesinin Zn absorpsiyonu ve taşınmasına etkileri incelenmiştir. Gereçler ve Yöntemler: İki adet makarnalık buğday çeşidi (Triticum turgidum L. subsp. durum Desf., cv Balcalı 2000 ve Sarıçanak 98) ve üç adet Triticum turgidum L. subsp. dicoccoides (TTD 96, TTD 27, TD 510) genotipi kontrollü koşullarda besin çözeltisinde yetiştirilmiştir. Besin çözeltisi S konsantrasyonları, kontrol grubu (S yetersizliği) için 20 µM ve +S grubu (yeterli S) için 1600 µM’dır. Besin çözeltisine alındıktan sonraki on ikinci günde Zn-65 absorpsiyon uygulaması yapılmıştır. Uygulamadan 24 saat sonra yapılan hasatın ardından kök ve gövde örneklerinde Zn-65 aktivitesi, verim parametreleri, S ve Zn konsantrasyonları belirlenmiştir. Bulgular: Besin çözeltisinden yapılan yeterli kükürt uygulaması tüm buğday genotiplerinde kök ve yeşil aksam S konsantrasyonunun önemli oranda artmasına neden olmuştur. Bu sonuç kükürt uygulaması ile bitki dokularındaki mevcut S konsantrasyonunun önemli oranda arttırılabildiğini göstermektedir. Balcalı 2000 dışında, denemede kullanılan diğer tüm genotiplerin Zn absorpsiyon ve translokasyon oranı kükürt uygulamasında artış göstermiştir. Tüm genotiplerin ortalaması bakımından kükürt uygulamasının özellikle kökten yeşil aksama Zn translokasyonu üzerine önemli pozitif etkisi olduğu belirlenmiştir (Kontrol grubu ortalaması 477.9 nmol / g kuru madde 24 saat, +S grubu ortalaması 582.9 nmol / g kuru madde 24 saat olarak hesaplanmıştır ve değerler, Tukey HSD testine göre (α=0.05) önemli düzeyde farklıdır). Özellikle TD 510 genotipinde Zn translokasyon oranı kükürt uygulaması ile önemli düzeyde artmıştır. Sarıçanak 98 ve TTD 27 genotipleri hem kontrol hem de kükürt uygulamalarında daha yüksek Zn translokasyonuna sahip olmuştur. Sonuç: Buğday bitkisinde S beslenme statüsü Zn’nun kök absorpsiyonu ve kökten yeşil aksama translokasyonunu belirleyici etkiye sahiptir. Özellikle marjinal S eksikliğinin yaygın olduğu bölgelerde buğday tanesinin gübreleme yoluyla Zn ile zenginleştirme çalışmaları sınırlı düzeyde kalacaktır. Denemelere konu olan modern ve yabani buğday genotipleri arasında Zn alımı ve birikimi bakımından dikkat çekici bir farklılık görülmemiştir. Anahtar Kelimeler: Triticum dicoccoides, Zn-65, çinko absorpsiyonu, çinko taşınımı, kükürt beslenmesi Teşekkür: Bu çalışma, TÜBİTAK desteğiyle Sabancı Üniversitesi’nde gerçekleştirilmiştir.